Tel Studio, Gerritsen Reiner, Piet Zwart en pionier des hollandischen funktionalismus..., 1974
Holandia niezależnie od Rosji odegrała kluczową rolę w rozwoju „Nowej Typografii” i „Nowej Fotografii”. Piet Zwart (1885-1977), Paul Schuitema (1897-1973) i Gerard Kiljan (1891-1968) to najbardziej znani holenderscy pionierzy w obydwu tych dziedzinach sztuki.
Piet Zwart - holenderski projektant graficzny, fotograf, krytyk sztuki, pionier współczesnej typografii i holenderskiego funkcjonalizmu (twórca tzw. Bruynzeel Kitchen, 1937), zajmował się projektowaniem przestrzennym i przemysłowym, tworzył m.in. projekty wnętrz i mebli.
Wpływ na sformułowanie jego własnej filozofii i wynikającego z niej stylu, miały liczne kontakty z awangardowymi ugrupowaniami w całej Europie. Konstruktywizm, De Stijl, Bauhaus, Nieuwe Bouwen (holenderski modernizm w architekturze), Dadaizm to źródła, które wpłynęły na rozwój jego twórczości. Do grona wybitnych osobowości, które silnie na niego oddziaływały należeli m.in. Kurt Schwitters (dadaista z Hanoweru), Paul Schuitema (holenderski projektant graficzny, malarz , fotograf, reżyser filmowy), Theo Van Doesburg (założyciel i redaktor magazynu De Stijl (1917), współtwórca neoplastycyzmu), El Lissitsky (rosyjski malarz, grafik, typograf, fotografik).
W latach 1902-1907 Piet Zwart uczęszczał do Rijksschool voor Kunstnijverheid (Krajowa Szkoła Sztuki Użytkowej) w Amsterdamie. W 1908 r. udał się do Leeuwarden, gdzie uczył w się w Industrie en Huishoudschool). W 1913 r. przybył do Voorbburg koło Delft, aby studiować architekturę w Technische Hoogschool (Politechnika).
Chociaż nigdy formalnie nie należał do nurtu De Stijl, współpracował z członkami grupy. Podzielał ich przekonania, że „(…) ornament, indywidualizm, to stary świat. Przyszłość należy do abstrakcji, nowoczesnych technologii, funkcjonalistycznych teorii”. Przeżył fascynację nowym, abstrakcyjnym sposobem tworzenia form, opartym na ich redukcji do kształtów i barw podstawowych, czego efektem była silna geometryzacja.
Nigdy nie był członkiem partii, ale wzrastał w duchu radykalnych, lewicowych idei reprezentowanych przez takie ugrupowania jak Internataionale Antimilitaristische Vereening (Międzynarodowe Stowarzyszenie Antymilitarne), czy Genootschap Nederland Nieuw Rusland (Społeczeństwo Holenderskie Nowa Rosja). Projektował okładki i fotomontaże dla magazynów De Wapens Nader, Nieuw Rusland czy Links Richten.
W latach 1919-1921 pracował jako kreślarz dla Jana Wilsa, architekta, jednego z członków-założycieli De Stijl, znanego m.in. z projektu głównego Stadionu Olimpijskiego w Amsterdamie (1928). W latach 20. XX wieku należał również do grypy architektów Opbouw (Konstrukcja) i projektował wydawany przez nich magazyn ilustrowany.
W 1923 r. rozpoczął pracę jako kreślarz dla innego słynnego architekta - Hendrika Petrusa Berlage, który w tym czasie projektował wnętrza oparte na zasadach funkcjonalizmu, choć skrywał je jeszcze za historyczną fasadą. Jednym z pierwszych, inicjującym tą współpracę projektów Zwarta był serwis śniadaniowy z prasowanego szkła dla Hélène Kröller-Müller, spadkobierczyni Kröller-Müller Museum w Otterlo. Projektował m.in. dla Gemeente Museum den Haag, oraz wystój wnętrza dla Christian Science Church w Hadze (mównica, organy, witraże, oświetlenie). Jest również autorem tzw. małej architektury dla miasta Haga: zaprojektował uliczne znaki i lampy. W 1921 r. zrealizował typograficzne projekty folderów reklamowych dla brytyjskiego producenta podłóg, firmy Vickers House.
Rok 1923 był dla niego kluczowy. Dzięki pomocy Berlage rozpoczął pracę w Nederlandsche Kabel Fabriek (NKF). Pracował tam przez 10 lat i stworzył 275 projektów reklamowych dla magazynów: Tijdschrift voor Electrotechniek oraz Sterkstroom. Dzięki tej współpracy stał się jednym z najbardziej twórczych, awangardowych projektantów graficznych swego czasu. Rozwinął system typograficznej interpretacji słów w tekście (Typotekt). Sam siebie określał jako typotekt częściowo typograf, a częściowo architekt.
W 1923 r. El Lisssitsky zapoznał go z procesem tworzenia fotogramów. Zwart użył tej techniki w swojej pracy Normalieenboekje w 1924 roku, potem wielokrotnie do niej wracał ( m.in. w późniejszych projektach dla PTT (Holenderska Poczta, Telefon i Telegraf). Od 1926 r. fototypografia (użycie obrazów w połączeniu z typografią) była już stałą częścią repertuaru formalnego Zwarta. W latach 1928-1929 w katalogu NKF, prezentującym najnowsze modele kabli elektrycznych, pokazał mistrzostwo w osiąganiu równowagi formalnej między tekstem, obrazem i pustą przestrzenią.
W 1928 r. stworzył krój czcionki specjalnie dla ITF den HAAG (Internationale Tentoonstelling op Filmgebeid) Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Hadze.
Folder reklamowy z 1933 r. dla Delft Kabels, projekt serii wydawniczej pt. „Monogrrafieën over Film Kunste” („Monografie Sztuki Filmowej”, Wydawnictwo W.L.& J. Brusse 1931), oraz znaczki pocztowe oraz druki reklamowe PTT, prezentują jego największe osiągnięcia w dziedzinie fotomontażu ( np. słynny plakat dla haskiego oddziału PTT z 1932 r. pt. „Wyślij swój telegram przez telefon”).
W 1928 r. gdy Schwitters zakładał grupę radykalnych designerów Ring Neue Werbegestalter (Koło Nowych Projektantów Reklamowych), zaprosił do współpracy również Zwarta. Zasłynęli nowatorskim podejściem do projektowania opartego na integracji nowoczesnej typografii i fotografii tworzącej typo-foto, będącej swoistym nowym, wizualnym językiem wypowiedzi. Twórcą idei typo-foto był L. Moholy-Nagy, której założenia opublikował w 1925 r. („Typographische Mitteilungen”).
W 1929 r. Zwart został wydelegowany na międzynarodową wystawę fotograficzną w Stuttgarcie Film Und Foto (FiFO), gdzie wśród holenderskich uczestników byli również Paul Schuitema i Gerard Kiljan. Tam poznał prace m.in. Amerykanina Edwarda Westona (fotografika skupionego na formie i fakturze detalu) i Rosjanina Aleksandra Rodczenki (jednego z czołowych przedstawicieli konstruktywizmu).
Zanim w 1977 r. powstało słynne dziś Studio Dumbar, Gert Dumbar był jednym z założycieli innego studia graficznego, Tel Design w Hadze. Plakat do retrospektywnej wystawy prac Pieta Zwarta w Kunstgewerbemuseum w Zurychu pochodzi z tego właśnie okresu (1974). W projekcie plakatu Dumabr użył techniki fotomontażu, przybliżając w ten sposób sylwetkę Zwarta – pokazał dzieło artysty na kilku najważniejszych polach jego twórczej aktywności.
Portret Pieta Zwarta pojawia się na tym plakacie trzykrotnie. Oprócz fotografii wykorzystującej całopostaciowe ujęcie, w centrum kompozycji widoczna jest również głowa Zwarta, umieszczona na jednej z jego prac z prawej strony u dołu plakatu. Prace Pieta Zwarta użyte przez Gerta Dumbara w projekcie plakatu to m.in. fragment ze wspomnianej serii „Monografie Sztuki filmowej” z wykorzystaniem, zniekształconego i stylizowanego na postać Charlie Chaplina, w charakterystycznym dla aktora meloniku, podwójnego autoportretu Zwarta, oraz okładka i strona katalogu reklamowego zaprojektowanego dla NKF w 1933 r., gdzie Zwart nie korzystał tu już z pomocy zawodowego fotografika, ale sam sięgał po aparat.
Plakat wykorzystuje wszystkie środki formalne, które wypracował sam Zwart. Są to: dynamiczna, asymetryczna, doskonale zrównoważona kompozycja, redukcja form do ich najprostszej geometrii, nowoczesna typografia doskonale wkomponowana w pole obrazu, będąca integralną częścią całości.
Gert Dumbar został w 2009 r. wyróżniony prestiżową nagrodą Stowarzyszenia Holenderskich Architektów im. Pieta Zwarta (De BNO Piet Zwart Prijs), przyznawaną projektantom szczególnie wyróżniającym się na polach, w których aktywny był Zwart, czyli w dziedzinie typografii, fotografii, projektowania przestrzennego i przemysłowego. Prezentowany plakat jest hołdem złożonym jednemu wielkiemu artyście, przez innego wybitnego twórcę.
Aleksandra Oleksiak