Krystyna Spiegel 1932-2020
W dniu 28 grudnia 2020 r. odeszła Krystyna Spiegel, kurator Muzeum Plakatu w Wilanowie w latach 1991-1996. Obowiązki przejęła po odejściu na emeryturę założycielki muzeum – Janiny Fijałkowskiej. Była to krótka kadencja, ale za to bardzo intensywna. W jej ramach czasowych, w związku z realizacją projektu przyjęcia Międzynarodowego Biennale Plakatu, „eksmitowanego” z warszawskiej „Zachęty”, nastąpiła całkowita modernizacja obu galerii i otoczenia Muzeum Plakatu. 14 edycja MBP odbyła się już w nowej siedzibie, o której stosowny wystrój nowa kurator wraz z architektką Ludwiką Borawską zabiegały w najwyższych sferach ówczesnej władzy, przekonując do tej idei nawet nieskorego do zachwytów ministra Kazimierza Dejmka. Była to największa w skali inwestycja w historii Muzeum Plakatu, idąca w miliony złotych. Krystyna Spiegel zjednała sobie taką determinacją środowisko warszawskiej ASP i Stowarzyszenie Polskich Artystów Grafików Projektantów, zyskując ich ogromną życzliwość. Chociaż wydarzenia te nie przypominały dyplomatycznych negocjacji, gdyż chodziło o konieczność stworzenia od podstaw „domu” dla Biennale, wszystkie zainteresowane kręgi wykazały dużo dobrej woli, podporządkowując się koncepcji Kuratora MPW.
Nie oznacza to bynajmniej, że Krystyna Spiegel był osobą apodyktyczną, narzucającą swoją wizję. Wprost przeciwnie, cechowała ją wysoka kultura osobista i duży talent negocjacyjny. Udało się zatem pogodzić wybujałe niekiedy oczekiwania z misją muzeum, której była orędowniczką. Była bowiem – i lubiła to podkreślać – muzealnikiem z powołania. Na polu muzealnictwa mogła się poszczycić znaczącymi osiągnięciami, o których sama niezbyt wiele mówiła a o których niewielu dzisiaj pamięta. Tym bardziej trzeba teraz o nich wspomnieć.
Krystyna Anna de domo Strażyc urodziła się 11 kwietnia 1932 r. w Karczmiskach nieopodal Puław. Naukę w szkole powszechnej w Warszawie przerwała wojna, która młodą dziewczynę pozbawiła matki (Krystyna Radyszkiewicz – znana działaczka społeczna i oświatowa, więźniarka KL Ravensbrück do 1945 r.). Okres okupacji spędziła u siostry matki w Wąchocku, gdzie w 1945 r. zakończyła edukację podstawową. Następnie przeniosła się do Zabrza, gdzie ukończyła liceum ogólnokształcące i tam zdała maturę.
Ze względu na ziemiański rodowód rodziców i nasilające się represje polityczne, nie dostała się na Wydział Dziennikarstwa UW, ani na Wydział Historii Sztuki tegoż uniwersytetu. Niepowodzenia spowodowały, że wraz z matką przeniosła się do Gdyni. Tu przez rok uczęszczała na zajęcia w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Sopocie w charakterze wolnego słuchacza.
Studia z historii sztuki podjęła na UAM w Poznaniu (1950 r.), gdzie w 1955 r. uzyskała absolutorium. Lata 1956-1957, to praca zarobkowa w Salonie w PP Dzieła Sztuki i Antyki „Desa” w Gdyni, jako rzeczoznawca. W 1957 r. wróciła do Warszawy i zdała egzamin wstępny na kierunek reżyseria teatralna w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej, a następnie przez rok uczęszczała na zajęcia. W 1958 r. pracowała w administracji WAM w Warszawie, jednocześnie pisząc pracę magisterską nt. „Scenografia Tadeusza Kantora w l. 1945-1963” Magisterium uzyskała w 1963 r. na UW. Pracowała kolejno w Wydziale Kultury Prezydium Rady Narodowej m. st. Warszawy, Muzeum Historycznym m. st. Warszawy, włączyła się w proces organizacji Muzeum Teatralnego przy Teatrze Wielkim jako adiunkt.
W 1969 r. przeniosła się do Krakowa, gdzie razem z drugim mężem Jerzym Spieglem (Jerzy Got) zorganizowała Wydział Teatrologii przy UJ (1969-1972). Pracowała także jako kierownik literacki w Starym Teatrze, gdzie powierzono jej zadanie zorganizowania muzeum tej instytucji (1976-1985). Równocześnie prowadziła wykłady w Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie z zakresu kulturoznawstwa (1972-1976) oraz w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej (1976-1983).
W międzyczasie zrealizowała (jako asystent reżysera Zbigniewa Bochenka) dwanaście filmów o sztuce i ochronie zabytków dla Wytwórni Filmów Oświatowych (1976-1980).
W 1986 r. powróciła do Warszawy i rozpoczęła pracę w Urzędzie Konserwatorskim m. st. Warszawy, najpierw jako zastępca Konserwatora Zabytków, a następnie jako p. o. Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
Z chwilą objęcia obowiązków kuratora Muzeum Plakatu Krystyna Spiegel wprowadziła nowy styl zarządzania instytucją. Zauważalnie skróciła dystans wobec zespołu i stworzyła bardziej familijną atmosferę. Taka postawa została odwzajemniona i zjednała jej sympatię pracowników. Atmosfera ta sprzyjała podejmowaniu nowych wyzwań, m. in. zorganizowaniu Biura wspomnianego Biennale, działającego w strukturze muzeum, jak i kontynuacji cyklu wystaw Salonu Plakatu Polskiego. Za jej kadencji odbyło się w Muzeum Plakatu kilka znaczących ekspozycji np.: „Droga do Edo. Krajobrazy Japonii w XVIII i XIX wiecznym drzeworycie ukiyo-e”, która uzyskała nominację a następnie zaszczytne wyróżnienie w konkursie na wydarzenie muzealne „Sybilla” (1993 r.).
Z dużą przychylnością odpowiedziała na propozycję zorganizowania historycznej wystawy plakatu polskiego, która była pokazywana w Japonii na przestrzeni jednego roku w siedmiu prestiżowych muzeach (1993-1994). W sensie logistycznym, było to duże przedsięwzięcie, w pełni zaspokajające oczekiwania zaprzyjaźnionych środowisk obu krajów, wpisujące się jednocześnie w kalendarz obchodów 100-lecia polskiego plakatu. Pokłosiem tego projektu – po powrocie z wojaży, była uruchomiona na krótki czas stała galeria plakatu polskiego, długo wyczekiwana przez krajową publiczność.
Zainaugurowała także serię wystaw prezentujących wielkie indywidualności współczesnego projektowania graficznego, prezentując twórczość, m. in. Shigeo Fukudy i Per Arnoldiego, sprawnie współpracując z przedstawicielstwami dyplomatycznymi wielu krajów.
Bez wątpienia największym osiągnięciem Krystyny Spiegel była publikacja pt. „Muzeum ulicy” (1996 r.). Było to pierwsze tego typu wydawnictwo w historii MPW, pokazujące ciągłość historii polskiego plakatu, uzupełnione wyborem ponad 300 kolorowych reprodukcji. Na ten cel udało jej się zdobyć grant finansowy z Ministerstwa Kultury i Sztuki, co było w pełni jej osobistą zasługą. Pozostawiła po sobie pomnikowe dzieło uzupełniające zauważalną lukę w literaturze przedmiotu.
Krystyna Spiegel była członkinią stowarzyszeń twórczych (Stowarzyszenie Historyków Sztuki – od 1969 r. i Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków – od 1989 r.) W swojej karierze zawodowej była wielokrotnie wyróżniana: Złotą Odznaką Honorową „Za zasługi dla Warszawy” – 1987 r., Srebrnym Krzyżem Zasługi – 1988 r., Odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” – 1989 r., Złotą odznaką „Za opiekę nad zabytkami” – 1990 r.
Mariusz Knorowski
Kurator Muzeum Plakatu w Wilanowie