Rembrandt. Rysunki i ryciny w zbiorach polskich
Komisarze wystawy: Anna Kozak, Joanna Tomicka
Strona internetowa wystawy: www.rembrandt.mnw.art.pl
Wystawa pod honorowym patronatem małżonki Prezydenta RP Marii Kaczyńskiej
W 2006 r. mija czterysta lat od urodzin Rembrandta van Rijn (1606-1669), jednego z najznakomitszych artystów w dziejach sztuki europejskiej, który wywarł swymi dziełami niezatarty wpływ, stając się punktem odniesienia dla kolejnych pokoleń twórców i odbiorców. Skupienie uwagi widza na uniwersalnym, psychologicznym wymiarze przedstawianych postaci i zdarzeń, rozwinięcie technicznych środków wyrazu, sprawia, że kolejne generacje wciąż odkrywają aktualne dla siebie aspekty sztuki Rembrandta.
Włączając się w celebrowaną na całym świecie rocznicę, Muzeum Narodowe w Warszawie organizuje wystawę rysunków i rycin artysty znajdujących się w zbiorach publicznych w Polsce. Rysunek i techniki graficzne były traktowane przez Rembrandta jako autonomiczne dziedziny sztuki, często w bardzo nowatorski sposób, stając się polem dokonań o najwyższej randze artystycznej.
Towarzyszący wystawie katalog stanowi podsumowanie obecnego stanu badań podjętych przez pracowników dziesięciu instytucji posiadających w zbiorach rysunki i ryciny Rembrandta. Publikacja ta, w pełni ilustrowana, zawierająca opracowania poszczególnych obiektów i wzbogacona esejami grona specjalistów, stanowić będzie wkład w prace prowadzone nad dziełami Rembrandta w licznych ośrodkach światowych.
Od ostatniej większej prezentacji dzieł artysty z polskich zbiorów, minęło blisko pół wieku i chcielibyśmy przybliżyć odbiorcom obecny stan badań, wyłącznie jednak w odniesieniu do obiektów, które w świetle najnowszych ustaleń, wiążą się z samym Rembrandtem (w zakresie grafiki oznacza to wyłączenie późnych odbitek, kopii, naśladownictwa, etc.). Rembrandt należał bowiem do grona artystów, którzy fascynowali zarówno samych twórców jak i odbiorców, stąd wyjątkowo liczne są w przypadku jego graficznego oeuvre późne odbitki wykonywane z jego zachowanych płyt przez następne stulecia aż po początek XX w., podobnie jak rozmaite kopie czy naśladownictwa.
Przy zastosowaniu dostępnych obecnie metod, m.in. badania papierów, ich filigranów, udaje się rozstrzygnąć wiele wątpliwości. Poprzez proces stopniowej eliminacji dzieł uczniów i naśladowców, zdecydowanie późnych odbitek czy kopii, podjęta została próba wyłonienia zespołu obiektów najmniej kontrowersyjnych a jednocześnie reprezentatywnych i najwcześniejszych w poszczególnych kolekcjach. W wyodrębnianej grupie ponad 180 rycin i 30 rysunków z kolejnych instytucji, polskie zbiory rycin Rembrandta ukazują się jako zróżnicowane zarówno pod względem charakteru artystycznego jak i jakości odbitek. Oddają one specyfikę twórczości graficznej i rysunkowej wielkiego twórcy, o czym świadczą znakomite artystycznie i warsztatowo dzieła, dokumentujące drogę rozwoju od najwcześniejszych prac po arcydzieła (Trzy krzyże), szeroki zakres zainteresowań tematycznych (Stary i Nowy Testament, sceny rodzajowe, studia postaci, krajobrazy, autoportrety) a jednocześnie eksperymenty i poszukiwania techniczne.
Najbogatszą kolekcję rysunków utworzoną przez księcia Henryka Lubomirskiego i ofiarowaną przez niego w 1823 r. posiada Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Muzeum Książąt Lubomirskich. Podobnie najcenniejsze ryciny ze zbiorów polskich pochodzą z dawnych kolekcji tworzonych w XIX w. i ofiarowanych przez ich twórców lub członków rodziny społeczeństwu w poczuciu szczególnie ważkiej roli edukacji i kultury. Należy do nich najliczniejszy zbiór rycin Rembrandta, kolekcja Stanisława Kostki Potockiego przekazana przez jej twórcę Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego czy kolekcja akwafort mistrza ofiarowana Ossolineum przez Leona hr. Pinińskiego przed II wojną światową. Jako jedyny przykład istniejącej kolekcji mieszczańskiej ważne są obiekty zgromadzone i ofiarowane w XIX w. przez Jacoba Kabruna (Muzeum Narodowe w Gdańsku), choć jak większość zbiorów i ta kolekcja poniosła ogromne straty w wyniku II wojny światowej. Pośród zbiorów powojennych istotne miejsce zajmuje kolekcja Biblioteki Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie oraz Muzeum Narodowego w Warszawie, jednak w obu przypadkach są to ryciny o bardzo zróżnicowanej jakości odbitek lub późne i zaledwie mniej niż połowa z nich mogła zostać objęta badaniami.
Do mniej zasobnych należą zbiory Muzeum Narodowego w Poznaniu, Muzeum Narodowego w Krakowie czy Biblioteki Jagiellońskiej. Należy jednak podkreślić, iż czasami w mniej licznych zbiorach rycin Rembrandta, pojawiają się kompozycje nie reprezentowane nigdzie indziej lub o najwyższej wartości artystycznej odbitek, czego najlepszym przykładem jest kolekcja Fundacji Książąt Czartoryskich przy Muzeum Narodowym w Krakowie.